Τι βλέπω;

Η Άνω πόλη, κτισμένη στο λόφο Μπαΐρ (στα τουρκικά), θα μπορούσε να παρομοιαστεί και με μια μηχανή του χρόνου, πηγαίνοντας μας πίσω στη Θεσσαλονίκη προηγούμενων αιώνων, παρά τις έντονες σύγχρονες παρεμβάσεις που έχει δεχθεί. Οι στενοί λιθόστρωτοι και ακανόνιστοι δρόμοι, η τοιχοποιία στα ισόγεια, τα πλούσια χρώματα, τα καφασωτά στα παράθυρα, οι προεξοχές στους ορόφους (σαχνισιά), τα στεγασμένα μπαλκόνια (χαγιάτι) και τα ξύλινα ή μεταλλικά στηρίγματα των προεξοχών (φουρούσια) απαρτίζουν ένα μείγμα παραδοσιακής ανατολίτικης, μακεδονικής και βαλκανικής αρχιτεκτονικής, συχνά με επιρροές από ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά ρεύματα. Εδώ βλέπουμε κάποια από τα τελευταία δείγματα σαχνισιών. Με την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας ζήτησε να ξηλωθούν τα σαχνισιά και να αντικατασταθούν με μπαλκόνια, ώστε η γυναικεία παρουσία να είναι εμφανέστερη στη δημόσια ζωή. Η Θεσσαλονίκη εκείνη την περίοδο, ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην Ελλάδα προσαρτήθηκε περίπου 80 χρόνια μετά, συνεπώς το διάταγμα του Καποδίστρια δεν εφαρμόστηκε εδώ. Εντοπίζονται, επίσης, δείγματα νεοκλασικισμού και εκλεκτικισμού, κυρίως στις οικίες των εξισλαμισμένων Εβραίων (Ντονμέδων- 17ος αιώνας). Γενικότερα, η δόμηση της περιοχής χαρακτηρίζεται από το ανθρώπινο μέτρο, παρόλο που είναι διαχρονικά άναρχη. Η κλίμακα του χώρου, τα χαμηλά σπίτια, οι στενοί δρόμοι, η αίσθηση της γειτονιάς, δίνουν έναν ανθρώπινο τόνο, όπως σε ένα χωριό. Αυτό το χωριό είναι σαν να το «ανακαλύπτει» κανείς μέσα στη σύγχρονη πόλη. Δυστυχώς, σήμερα πολλές οικίες έχουν ανοικοδομηθεί σε ένα “νεοπαραδοσιακό” στυλ, αλλοιώνοντας το γνήσιο λαϊκό αρχιτεκτονικό ύφος. Εκτός από έναν όμορφο περίπατο, στην Άνω πόλη μπορεί κανείς να γευτεί την ελληνική κουζίνα σε παραδοσιακές ταβέρνες, ειδικότερα στο σημείο Τσινάρι.

Τι δε βλέπω;

Πρόκειται για το βορειότερο τμήμα της παλαιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, το οποίο διασώθηκε, στο μεγαλύτερο μέρος της, από την πυρκαγιά του 1917. Πιθανότατα, το σημείο πρωτοκατοικήθηκε κατά τον 4ο- 5ο αιώνα μ.Χ., αλλά από τον 16ο αιώνα έγινε προνομιούχα τουρκική συνοικία λόγω του κλίματός της. Μάλιστα, το εντυπωσιακό με αυτό το μέρος είναι ότι επί Οθωμανικής περιόδου δεν υπήρχε καθόλου μεσαία τάξη, παρά μόνο πολύ πλούσιοι και πολύ φτωχοί. Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα και την έλευση μεγάλου αριθμού προσφύγων, άλλαξε δραματικά η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Άνω πόλης, με αποτέλεσμα τα διώροφα και τριώροφα παλαιά κτίσματα με τα στοιχεία της λιτής μακεδονικής και της διακοσμητικά πιο πλουραλιστικής τουρκικής αρχιτεκτονικής, να αποτελούν πλέον μόνο περίπου το 30% του συνόλου της Άνω πόλης.

Βιβλιογραφία