Μεταλλεία Λαυρίου

Τι βλέπω;

Στη Σούριζα βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των Μεταλλείων Λαυρίου, όπου είναι συγκεντρωμένα τα περισσότερα εργαστήρια. Είναι ένα «μουσείο» αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής τεχνολογίας. Είναι απορίας άξιο πώς οι μεταλλωρύχοι κατάφερναν να εξάγουν άργυρο σε πετρώματα με πολύ μικρή περιεκτικότητα, χωρίς τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας. Ακολουθούσαν τρία στάδια εργασιών: τον εμπλουτισμό, την τήξη και την κυπέλλωση. Στον εμπλουτισμό τα κομμάτια πέτρας έβγαιναν στην επιφάνεια και αν αυτά είχαν άργυρο κάτω από 30%, έπρεπε να εμπλουτιστούν (καθαρισμός, θρυμματισμός και άλεσμα), αλλιώς πήγαιναν απευθείας στο καμίνι για τήξη. Μετά, το υλικό πλενόταν σε δεξαμενές βρόχινου νερού (στους βράχους) και μέσω της καθίζησης του αργυρούχου μολύβδου, πετούσαν τα άχρηστα υλικά (οικονομικότερος τρόπος έναντι της τήξης που απαιτούσε κάρβουνο). Για την τήξη, ο αργυρούχος μόλυβδος έρρεε από τα καμίνια προς μια τρύπα και παράλληλα διαχωριζόταν από άχρηστα υλικά. Τα καμίνια απαιτούσαν μεγάλες ποσότητες ξύλου και σταδιακά το δάσος αποψιλώθηκε, με αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να μεταφερθούν πιο παραλιακά. Τέλος, στην κυπέλλωση γινόταν διαχωρισμός του αργύρου από το μόλυβδο. Έμπαινε ο αργυρούχος μόλυβδος σε κύπελλα, ψηνόταν στους 950 C, ο μόλυβδος οξειδωνόταν και έρρεε έξω από το καμίνι. Αυτή η μέθοδος διαχωρισμού διατηρήθηκε έως τις μέρες μας.

Τι δε βλέπω;

Τα Μεταλλεία Λαυρίου ανήκαν στην Αθήνα και υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για την οικονομία της από τον 6^ο έως και τον 4^ο αιώνα π.Χ. Εδώ γεννήθηκε το νομισματικό σύστημα και κόπηκαν τα πρώτα νομίσματα, οι «γλαύκες» (αθηναϊκά τετράδραχμα), οι οποίες ήταν και το κυρίαρχο νόμισμα στη Μεσόγειο μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Μέχρι τα προχριστιανικά χρόνια, υπολογίζεται ότι εξορύχτηκαν 3.500 τόνοι αργύρου και 1.400.000 τόνοι μολύβδου, το 70% των οποίων στα χρόνια της αθηναϊκής δημοκρατίας (5^ος– 4^ος αι. π.Χ.). Ένας τόνος μετάλλου έβγαζε 40 γραμμάρια αργύρου και 20 κιλά μολύβδου. Το νερό ήταν λίγο, γι’ αυτό τα εργαστήρια προέβλεπαν την καλύτερη οικονομία και αξιοποίησή του. Τα φρέατα για το κοίτασμα ήταν κάθετα κι έφταναν έως και τα 110μ. Οι οριζόντιες στοές έφταναν έως και τα 4χλμ. (έσκαβαν 10μ. το μήνα) και είχαν ύψος 0,70- 0,90μ., με αποτέλεσμα οι δούλοι να είναι σκυφτοί ή γονατιστοί, με λιγοστό οξυγόνο και λυχνάρια για φως. Η Αθήνα εκμίσθωνε κάθε 3 ή 10 χρόνια τα μεταλλεία σε ιδιώτες, με τον όρο να καταβάλλουν εφάπαξ ποσό στο δημόσιο ταμείο. Αυτοί δημιούργησαν τεράστιες περιουσίες και απέκτησαν πολιτική εξουσία. Παρά τις άθλιες συνθήκες (15.000- 20.000 δούλοι), ο επιχειρηματίας φρόντιζε για τη μακροζωία των δούλων, γιατί ήταν ακριβοί και τους παρείχε κάποιες βασικές ανέσεις, ώστε να έχει ένα υγιές εργατικό δυναμικό, σε αντίθεση με την Αίγυπτο που οι δούλοι ήταν τελείως αναλώσιμοι. Οι συνθήκες, παρόλα αυτά, ήταν πολύ κακές και δεν έλειπαν οι εξεγέρσεις, όπως στα τέλη του Πελοποννησιακού πολέμου που οι δούλοι πήραν το μέρος των Σπαρτιατών, διακόπηκαν οι εργασίες και η οικονομία της Αθήνας κατέρρεε. Τελευταία πληροφορία για εξόρυξη αργύρου έχουμε για τη διακόσμηση του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Βιβλιογραφία