Τι βλέπω;

Η Καισαριανή σήμερα θεωρείται μια ακμάζουσα μεσοαστική συνοικία, η οποία «γεννήθηκε» μέσα από τον προσφυγικό οικισμό της περιοχής, περίπου 100 χρόνια πριν. Λίγα κτίσματα θυμίζουν την εποχή εκείνη. Από τα πρώτα διώροφα προσφυγικά σπίτια σώζονται ελάχιστα. Σήμερα βλέπουμε κυρίως τις μετέπειτα προσφυγικές και εργατικές πολυκατοικίες της δεκαετίας του 1950. Στα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των πολυκατοικιών αυτών είναι η λειτουργικότητα, η αξιοποίηση των χώρων, ο επαρκής αερισμός και φωτισμός  των διαμερισμάτων, οι ανοιχτές πλατείες και το πράσινο. Ήδη όμως, οι προγενέστερες, μεσοπολεμικές κατοικίες κινούνταν στην ίδια λογική και παραμένουν πολύ ενδιαφέροντα δείγματα της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής του μοντερνισμού. Σε ορισμένα κτίρια, έχουν διατηρηθεί και οι τρύπες από πυροβολισμούς των Δεκεμβριανών του 1944, τα οποία ήταν η αιματηρότερη σύγκρουση του ελληνικού εμφυλίου εντός της πρωτεύουσας.

Τι δε βλέπω;

Περίπου ένα εκατομμύριο Έλληνες πρόσφυγες έφτασαν το 1922 και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ακόμα, μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης. Η στεγαστική τους αποκατάσταση και οι πόλεμοι που ακολούθησαν (Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος) υπήρξαν οι μεγαλύτερες προκλήσεις του 20^ου αιώνα για το ελληνικό κράτος. Μέχρι να κατασκευαστούν βασικές υποδομές, οι πρόσφυγες διέμεναν σε δημόσια κτίρια, ναούς και παραπήγματα, έχοντας ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουν υγειονομικούς κινδύνους (π.χ. χολέρα) και την εχθρότητα των ντόπιων Ελλήνων, οι οποίοι προέβαιναν σε πογκρόμ και τους αποκαλούσαν «Τούρκους», «τουρκόσπορους», «σκατοογλούδες» κ.α. Τα αρχικά παραπήγματα είχαν ορθοκανονική διάταξη με κοινά λουτρά και άλλους χώρους υγιεινής. Οι οικισμοί αυτοί κατασκευάστηκαν σε περιοχές «κενές», μακριά από τις ήδη κατοικημένες, καθώς οι επιτάξεις είχαν οικονομικό και πολιτικό κόστος και η εχθρότητα μεταξύ ντόπιων και προσφύγων οξυνόταν με τη συστέγασή τους. Ο προσφυγικός πληθυσμός, όπως και αυτός της Καισαριανής, υπέστη διπλό σοκ. Το αρχικό ήταν ο ξεριζωμός από τις πατρογονικές τους εστίες και το δεύτερο ήταν η «βίαιη» αστικοποίησή τους. Πολλοί από αυτούς ζούσαν μακριά από αστικά κέντρα και ξαφνικά βρέθηκαν να ζουν –αναγκασμένοι και όχι από επιλογή- σε μεγάλες πόλεις και διαμερίσματα.

Βιβλιογραφία