Τι βλέπω;

Σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό της βυζαντινής μονής. Τα γύρω κτίρια κατασκευάστηκαν επί χούντας, σε σχέδια Νικολάου Μουτσόπουλου και στεγάζουν το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών. Σε αυτά διακρίνεται μια σύνθεση βυζαντινών, παραδοσιακών και μπρουταλιστικών στοιχείων. Παρά την επιτυχημένη μεταφορά αυτών των στοιχείων στο οπλισμένο σκυρόδεμα, δημιουργείται πρόβλημα κλίμακας σε σχέση με τα γύρω κτίρια της Άνω Πόλης. Παρά τις αλλαγές που έχει υποστεί ο βυζαντινός ναός μέσα στους αιώνες, δομικά και μορφολογικά παραπέμπει στην παλαιολόγεια τεχνοτροπία. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με ιδιόμορφη τοιχοποιία και ο τρούλος δε στηρίζεται σε κίονες, αλλά στους τοίχους του ιερού και σε δύο πεσσούς στη δυτική πλευρά. Επίσης, περιβάλλεται από στοά, στις απολήξεις της οποίας υπάρχουν δύο παρεκκλήσια. Ο ναός πιθανότατα κατασκευάστηκε πάνω σε προγενέστερο ναό από τους Ησυχαστές αδερφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλάτη (εξού και Βλαταίων ή Βλατάδων), οι οποίοι το 1359 ζωγράφισαν το δάσκαλό τους, Άγιο Γρηγόριο του Παλαμά. Οι τοιχογραφίες είναι χτυπημένες με σφυρί για να βαφτεί σωστά ο τοίχος από τους Τούρκους. Θεωρούνται μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, καθώς συνδέονται με την τελευταία «αναλαμπή» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν την πτώση της.

Τι δε βλέπω;

Είναι η μοναδική μονή της πόλης που λειτουργεί αδιάκοπα από τη βυζαντινή περίοδο έως σήμερα. Αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Χριστό Παντοκράτορα. Σήμερα είναι στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Το επίθετο των αδερφών Βλάτη σημαίνει αυτοί που εμπορεύονταν το βλάτι, ένα πολύτιμο ύφασμα. Επί οθωμανικής περιόδου, λειτούργησε για ένα μικρό διάστημα ως τζαμί, όπως μαρτυρούν οι χτυπημένες τοιχογραφίες, αλλά κατά το μεγαλύτερο διάστημα, η μονή είχε την εύνοια του σουλτάνου, με πολλά προνόμια. Έτσι, παρέμεινε μια πολύ πλούσια μονή και συχνά οι μοναχοί ενοικίαζαν τα δροσερά κελιά τους το καλοκαίρι σε εύπορους Θεσσαλονικείς και λίγη σημασία έδιναν σε φιλανθρωπίες. Μέχρι πρόσφατα, οι Θεσσαλονικείς αποκαλούσαν τη μονή «Τσαούς μαναστίρ». Οι θεωρίες προέλευσης αυτής της ονομασίας είναι πολλές, όπως ότι α) ο Τσαούς Μπέης επισκεύασε τον πύργο της εισόδου του Επταπυργίου και επέβλεπε τους αγωγούς ύδρευσης και β) από τη φρουρά με τσαούση (λοχία) που παρείχε ο σουλτάνος στη μονή, ως ανταπόδοση για τη βοήθεια στην κατάληψη της πόλης. Οι περισσότεροι ιστορικοί συγκλίνουν στην πρώτη εκδοχή. Τέλος, εντός και εκτός του καθολικού, βρέθηκαν τάφοι από το 14^ο έως και τις αρχές του 16^ου αιώνα.

Πληροφορίες

• Διεύθυνση: Επταπυργίου

Βιβλιογραφία