Τι βλέπω;

Ο ναός είναι βασιλική με εγκάρσιο κλίτος. Τα 5 κλίτη της χωρίζονται με κιονοστοιχίες και το κεντρικό είναι πολυτελές. Μετά την πυρκαγιά του 1917, ο ναός του Αγίου Δημητρίου αναστηλώθηκε. Αυτή τη μορφή του ναού βλέπουμε και σήμερα, έχοντας ενσωματωθεί σε αυτήν διασωθέντα τμήματα προηγούμενων φάσεών του. Κατά την τελική φάση της αναστήλωσης, τοποθετήθηκε δοκάρι από οπλισμένο σκυρόδεμα, μόνο 6 εκατοστών, με αποτέλεσμα η στέγη να μοιάζει ξύλινη. Στην περιοχή υπήρχαν ρωμαϊκά λουτρά και μετέπειτα στάδιο. Γι’ αυτό, στο βορειοδυτικό άκρο του ναού διασώζεται τμήμα ρωμαϊκού λουτρού και το παρεκκλήσι με το κενοτάφιο του αγίου φέρει την επιγραφή «Η Αγία εκκλησία η εν τω Σταδίω». Τμήμα του ρωμαϊκού λουτρού καταλαμβάνει χριστιανική κρύπτη, όπου κατά την Παλαιοχριστιανική και τις βυζαντινές περιόδους ήταν το μέρος λατρείας του Αγίου. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί φυλάσσεται το σκήνωμα του αγίου, κάτι που δεν ισχύει, επειδή αυτό φυλασσόταν στο κέντρο του ναού, μέχρι που μεταφέρθηκε από τους Νορμανδούς το 1185 σε μοναστήρι της Βόρειας Ιταλίας και σήμερα στη λειψανοθήκη του δυτικού κλίτους βρίσκεται το κεφάλι του και άλλα μέλη του σώματός του, κατόπιν μεταφοράς τους το 1978. Στο ναό είναι επίσης ενσωματωμένο το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου με εξαιρετικές τοιχογραφίες και ψηφιδωτά (5ος- 9ος αιώνας μ.Χ.) και ο τάφος του εμπόρου Λουκά Σπαντούνη (1481), αντιπροσωπευτικό δείγμα της αναγεννησιακής τέχνης της Βενετίας. Υπάρχουν αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη από άλλα ρωμαϊκά και χριστιανικά κτίρια, μαρτυρώντας την εξέλιξη της γλυπτικής κατά τον 5ο και 6ο αιώνα (βλ. κιονόκρανα) και των τεχνών γενικότερα (βλ. ψηφιδωτά, 5ος- 9ος αιώνας). Σε τοιχογραφία στο νότιο τοίχο, απεικονίζεται μια αυτοκρατορική μορφή, χωρίς οι επιστήμονες να έχουν καταλήξει ποιος αυτοκράτορας ήταν.

Τι δε βλέπω;

Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ φυλακίστηκε, εκτελέστηκε και θάφτηκε ο χριστιανός αξιωματούχος Δημήτριος επί εποχής Διοκλητιανού. Αμέσως μετά το διάταγμα περί ανεξιθρησκείας (313 μ.Χ.), στο σημείο αυτό χτίστηκε ένας “οικίσκος” (ευκτήριος οίκος). Περίπου ενάμιση αιώνα αργότερα, μεταφέρθηκε το σκήνωμα του Δημητρίου στο κέντρο μιας νεόδμητης βασιλικής, ως πράξη ευγνωμοσύνης από έπαρχο για τη θεραπεία του χάρη σε αυτόν, όπως πίστευε. Μετά από καταστροφική πυρκαγιά εξαιτίας σεισμού, αναστηλώθηκε. Κατά τα τέλη του 15ου αιώνα μετατράπηκε σε τζαμί (Κασιμιέ Τζαμί) από τους Οθωμανούς, περιορίζοντας τη λατρεία του αγίου στο βορειοδυτικό τμήμα των λουτρών και αλλάζοντας το διάκοσμο του ναού με ρητά του κορανίου. Οι μουσουλμάνοι, ωστόσο, σέβονταν και τιμούσαν την ορθόδοξη χριστιανική λατρεία του Αγίου Δημητρίου, τον οποίον θεωρούσαν «θαυματουργό». Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος, μετατράπηκε ξανά σε χριστιανικό ναό. Ο Άγιος Δημήτριος θεωρείτο από τα βυζαντινά χρόνια προστάτης της πόλης και ο εορτασμός του προσέλκυε χριστιανούς από εντός και εκτός της αυτοκρατορίας. Τα ψηφιδωτά, άλλωστε, είναι αφιερωμένα στην ιδιότητά του αυτή, διότι πιστευόταν ότι προστάτευε την πόλη κατά την πολιορκία της από τους Σλάβους (7ος αιώνας).

Πληροφορίες

• Διεύθυνση: Αγίου Δημητρίου 97
• Τηλέφωνο: +30 2310 270008, 260915

Βιβλιογραφία