Ναός Παναγίας Αχειροποιήτου
Ο Ναός Παναγίας Αχειροποιήτου είναι η μοναδική σωζόμενη παλαιοχριστιανική βασιλική της πόλης και της ανατολικής Μεσογείου, όπως αυτή ήταν τον 5ο αιώνα μ.Χ.
Νεότερη και Σύγχρονη εποχή (1912 - )
1912 Υπήρξε το πρώτο Βυζαντινό Μουσείο της Ελλάδος.
1914 Στεγάστηκαν πρόσφυγες από τη Θράκη. Ένα χρόνο μετά, στέγασε Σέρβους πρόσφυγες.
1922 Εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.
1930 Επαναλειτούργησε ως χριστιανικός ναός.
1962 Χαρακτηρίστηκε από το ελληνικό κράτος ως διατηρητέο μνημείο.
1978 Υπέστη σοβαρές ζημιές από ισχυρό σεισμό. Ξεκίνησε άμεσα η αποκατάσταση.
1988 Χαρακτηρίστηκε ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
Οθωμανική εποχή (1453- 1912)
1673 Επισκέφτηκε το ναό ο σουλτάνος Μωάμεθ Δ’.
1907 Η οθωμανική κυβέρνηση ξεκίνησε την αποκατάσταση του ναού στη βυζαντινή του μορφή, απομακρύνοντας όλα τα τούρκικα στοιχεία («στυλιστική αναβίωση»).
Βυζαντινή εποχή (331 μ.Χ.- 1453)
Κατασκευάστηκε στα μέσα του δεύτερου μισού του 5ου αιώνα μ.Χ., κάτι που μαρτυρείται από την ψηφιδωτή επιγραφή του νάρθηκα ("Ανδρέας", εκπρόσωπος της εκκλησίας της Θεσσαλονίκης εκείνη την εποχή), αλλά και από γλυπτά μέλη του ναού.
1345 Εδώ σφαγιάστηκαν οι Ζηλωτές, από ευγενείς της πόλης.
Ρωμαϊκή εποχή (30 π.Χ.- 330 μ.Χ.)
Ελληνιστική εποχή (322- 31 π.Χ)
Κλασική εποχή (478-323 π.Χ)
Αρχαϊκή εποχή (800-479 π.Χ)
Γεωμετρική εποχή (-1100- 800 π.Χ)
Προϊστορία (-1100 π.Χ.)
Τι βλέπω;
Πρόκειται για τη μοναδική σωζόμενη παλαιοχριστιανική βασιλική της πόλης και της ανατολικής Μεσογείου, διατηρώντας τη μορφή που είχε τον 5ο αιώνα μ.Χ. Επίσης, είναι η πρώτη εκκλησία της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου, γι’ αυτό και σε κίονα χαράχτηκε στα αραβικά: “Ο Σουλτάνος Μουράτ Χαν κατέκτησε την πόλη Θεσσαλονίκη, έτος (Εγίρας) 883”, δηλαδή το 1430″. Η Αχειροποίητος είναι τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη. Τα κλίτη χωρίζονται μεταξύ τους με μαρμάρινες κιονοστοιχίες, οι οποίες οδηγούν στο Άγιο Βήμα. Το κεντρικό κλίτος έχει πλάτος 14,2μ. και ο ναός έχει συνολικές διαστάσεις 52 x 31 μ. Στις απολήξεις τους υπάρχει το βαπτιστήριο και το μεταβυζαντινό παρεκκλήσι της Αγίας Ειρήνης. Το βαπτιστήριο σήμερα χρησιμοποιείται ως παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Από ψηφιδωτά σώζονται μόνο κάποια από τις εσωτερικές τοξοστοιχίες του ισογείου και του υπερώου, γεμάτα από φυτικά, γεωμετρικά και θρησκευτικά μοτίβα. Η καλλιτεχνική αξία των ψηφιδωτών αυτών επιβεβαιώνει την ύπαρξη σημαντικών καλλιτεχνικών εργαστηρίων στην πόλη την εποχή εκείνη. Τέλος, οι περισσότερες τοιχογραφίες καταστράφηκαν όταν μετατράπηκε σε τζαμί. Σώζονται μόνο μερικές μορφές στρατιωτικών αγίων σε καλή κατάσταση στο νότιο τοίχο, της εποχής της Φραγκοκρατίας (περίπου 1200-1225).
Τι δε βλέπω;
Ο ναός κατασκευάστηκε πάνω σε ρωμαϊκά λουτρά και ήταν αφιερωμένος στην Παναγία τη Θεοτόκο. Ως Παναγία Αχειροποίητος εντοπίζεται πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320. Η προσωνυμία «Αχειροποίητος», οφείλεται στην εικόνα της Παναγίας ∆εομένης με την επωνυμία αυτή, επειδή θεωρούσαν ότι δημιουργήθηκε από θαύμα. Επί Οθωμανικών χρόνων, αποτέλεσε το επίσημο τέμενος των Τούρκων και ονομαζόταν Εσκί Τζαμί ή Τζουμά. Για τους χριστιανούς ονομαζόταν ναός Μεγάλης Παναγίας ή της Αγίας Παρασκευής. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο φιλοξένησε οικογένειες προσφύγων και μερικά χρόνια αργότερα λειτούργησε ξανά ως χριστιανικός ναός.
Πληροφορίες
- Διεύθυνση: Αγίας Σοφίας 56
Βιβλιογραφία
Κουρκουτίδου- Νικολαϊδου Ε., Τούρτα Α., (1997), Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Αθήνα: Εκδόσεις Καπόν
Μακροπούλου, Δ. και Καραγιαννίδου, Η. (2014) Ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου. Διατήρηση της μνήμης και της ύλης. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτη.
Παϊσίδου Μ., (χ.χ.), Βυζαντινές εκκλησίες Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Βυζαντινών Μνημείων Θεσσαλονίκης
Ράπτης, Κ. (2016), Αχειροποίητος Θεσσαλονίκης. Αρχιτεκτονική και Γλυπτός Διάκοσμος. Διδακτορική Διατριβή, Α’ και Β’ Τόμοι. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη.
Τρακοσοπούλου Τζήμου Κ., (2015), Η μέριμνα για τα μνημεία στη νεότερη Θεσσαλονίκη: Αντιλήψεις και πρακτικές (19ος– 20ος αιώνας), στο Καιρίδης Δ. (2015), (επ), Θεσσαλονίκη, μια πόλη σε μετάβαση, 1912- 2012, ΟΦΘ, ΠΕΕΒ, Νavarino Network, Επίκεντρο, σ. 244- 255
Τσακτσίρα Λ., Παπανθίμου Κ., Μάντζιου Γ., Καλογήρου Ν., (2014), Θεσσαλονίκη, η πόλη και τα μνημεία της, Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης Παιδεία
