Ναός Παναγίας Χαλκέων

Τι βλέπω;

Ο ναός της Παναγίας Χαλκέων, γνωστή και ως “Κόκκινη Εκκλησία”, λόγω του χρώματος των πλίνθων του, βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της Πλατείας Δικαστηρίων και είναι από τα λίγα μνημεία της μεσοβυζαντινής περιόδου στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για βυζαντινό σταυροειδή, εγγεγραμμένο ναό, πλινθόκτιστο με τρεις τρούλους (οι δύο βρίσκονται στο διώροφο νάρθηκα) με επιρροές από την αρχιτεκτονική παράδοση της περιοχής και περιμετρικά διατρέχεται από μαρμάρινο κοσμήτη. Κάτω από τον κοσμήτη υπήρχε διακοσμητική ζώνη με έγχρωμα πήλινα πλακίδια. Στη νότια όψη, υπάρχουν πλάκες με κουφικά διακοσμητικά στοιχεία, τα οποία συνθέτουν τη ζωφόρο. Όλα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού (καμπύλα τόξα, τρούλοι, αετώματα, ποικιλία παραθύρων) δημιουργούν ένα αρμονικό σύνολο. Είναι πιθανό, ο κτήτορας του ναού να έχει επιβάλει τη δική του αισθητική κατά την οικοδόμηση του μνημείου, όπως φαίνεται από μερικά στοιχεία που έχουν αντληθεί από ναούς της Δύσης.  Το επίπεδο του μνημείου σε σχέση με τη σημερινή οδό Εγνατία, δείχνει το επίπεδο κατά το οποίο βρισκόταν την βυζαντινή περίοδο. Το εσωτερικό του μνημείου φέρει ορισμένα στοιχεία της αρχιτεκτονικής της Κωνσταντινούπολης με την ανατολική καμάρα του “σταυρού” να μη διασχίζει το ιερό, αλλά να μεσολαβεί μια άλλη. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού (11ος αιώνας) περιλαμβάνει θέματα όπως η Δευτέρα Παρουσία (νάρθηκας), Ανάληψη (τρούλος), Δωδεκάορτο, άγιοι και η Θεία Ευχαριστία (ιερό βήμα). Λίγες είναι οι τοιχογραφίες της εποχής της δυναστείας των Παλαιολόγων που σώζονται. Τέλος, οι κεντρικοί κίονες έχουν τεκτονικά κιονόκρανα.

Τι δε βλέπω;

Ονομάζεται Χαλκέων επειδή ο ναός χτίστηκε πάνω σε χαλκευτική στοά, με πολλά εργαστήρια χαλκοματάδων. Γι’ αυτό, επί βυζαντινής εποχής πιθανόν να ονομαζόταν και Παναγία των Χαλκοπρατείων (όπως και η αντίστοιχη της Κωνσταντινούπολης) κι επί οθωμανικής -οπότε και μετατράπηκε σε τζαμί- Καζαντζιλάρ Τζαμί που σημαίνει τζαμί των χαλκοματάδων. Ακόμη και σήμερα, στα δυτικά του ναού, υπάρχουν καταστήματα με χάλκινα είδη. Ο τάφος του δωρητή του ναού βρίσκεται μέσα σε αυτόν, στο βόρειο τοίχο του. Παρόλο που ο τρούλος είναι φωτεινός, οι ακτίνες του ηλίου δε φτάνουν στο κάτω μέρος του ναού. Με εξαίρεση λίγα τμήματά του, ο ναός κατασκευάστηκε με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου, δηλαδή παχείς και λεπτούς πλίνθους, εκ των οποίων οι δεύτεροι καλύπτονται με κονίαμα. Αυτή η εναλλαγή κόκκινων και ανοιχτόχρωμων πλίνθων έχει δώσει στο ναό και την ονομασία  «Κόκκινη Εκκλησιά».

Πληροφορίες

• Διεύθυνση: Χαλκέων 2

Βιβλιογραφία